Księżniczka Martha - matka narodu

Księżniczka Martha w 1949 roku / kk.no

Urodzona na dalekiej Północy księżniczka Martha była córką księcia Carla i księżnej Ingeborg (księcia i księżnej Vastergotland) oraz wnuczką króla Szwecji, Oscara II. Jej młodszą siostrą była Astrid - królowa Belgów. W momencie narodzin przyznano jej tytuł księżniczki Szwecji i Norwegii. Kiedy w 1905 roku zerwano unię łączącą Szwecję i Norwegię nikt nie spodziewał się, że pewnego dnia Martha zostanie żoną norweskiego następcy tronu.

Księżna Ingeborg z dziećmi / kk.no

Księżniczka przyszła na świat 28 marca 1901 roku. Dzieci księcia i księżnej Vastergotland żyły spokojnym życiem. Rodzice chcieli, aby ich pociechy prowadziły normalnie życie, więc szybko zaczęły pomagać w pracach domowych. Dziewczynki miały mały domek w ich wakacyjnej rezydencji w Fridheim, gdzie bawiły się w dom. Martha była szczególnie zainteresowana utrzymywaniem porządku w swoim otoczeniu i dbaniem przytulność. Dzieci miały również małą działkę, gdzie mogły sadzić, co tylko chciały. Jako czterolatka, Martha powiedziała komuś, że zamierza wyhodować śledzie i ziemniaki, ponieważ było to coś, co z pewnością kupi jej ojciec. Kształciła się w domu, z siostrami i kilkoma przyjaciółmi rodziny. Po kilku latach, domowe nauczanie zostało poszerzone o zajęcia z opieki nad dziećmi i gotowania. Otrzymała także formalne wykształcenie w zakresie opieki nad dziećmi, a także uczęszczała zajęcia z szycia.

Ojciec Marthy, jako trzeci syn monarchy, nie miał szans na objęcie tronu Szwecji, jednak w 1905 roku, po zerwaniu Unii łączącej Szwecję z Norwegią, zaproponowano mu objęcie norweskiego tronu. Król Oscar nie uznał rozpadu unii i nie zgodził się, aby jego syn został nowym królem Norwegii. Ostatecznie na króla Norwegii wybrano duńskiego księcia Carla urodzonego jako Christian Frederik Carl Georg Valdemar Axel, a po przyjęciu korony znanego jako Haakon VII. Duński książę Carl, 22 lipca 1896 roku, w Pałacu Buckingham poślubił swoją kuzynkę pierwszego stopnia - księżniczkę Walii, Maud. Była ona najmłodszą córką późniejszego króla Anglii, Edwarda VII i jego żony Alexandry - księżniczki Duńskiej. Haakon i Maud doczekali się jedynego syna w 1903 roku. Był nim książę Alexander, który w wieku dwóch lat został następcą tronu Norwegii i przyjął imię Olav. Przyszedł na świat Appleton Housena terenie prywatnej rezydencji brytyjskiej rodziny królewskiej - Sandringham.

Olav był pierwszym spadkobiercą norweskiego tronu od średniowiecza, który wychował się w Norwegii. W przeciwieństwie do swojego ojca, który był oficerem marynarki wojennej, Olav zdecydował się ukończyć główną edukację wojskową w armii. W 1924 roku ukończył trzyletnią Norweską Akademię Wojskową, uzyskując czwarty najlepszy wynik w swojej klasie. Następnie Olav kontynuował studia prawnicze i ekonomiczne przez dwa lata w Balliol College w Oksfordzie. W latach 30. XX wieku książę Olav był kadetem marynarki wojennej służącym na statku szkoleniowym Minelayer. Olav przesuwał się w górę w szeregach norweskich sił zbrojnych, wznosząc się w armii od początkowej rangi porucznika, do kapitana w 1931 r. oraz I pułkownika w 1936 r. Był znakomitym sportowcem. Skakał na skoczni Holmenkollen w Oslo, a także startował w regatach żeglarskich. Zdobył złoty medal w żeglarstwie podczas Letnich Igrzysk Olimpijskich w 1928 r. w Amsterdamie i pozostał aktywnym żeglarzem niemal do końca życia. 
Zarówno Martha jak i Olav byli wnukami króla Dani, Christiana IX, a więc kuzynami pierwszego stopnia. Znali się od wczesnego dzieciństwa i wraz z kuzynostwem, rodzicami i ich rodzeństwem wiele razy spędzali letnie wakacje w Danii na dworze króla Christiana.

Olav i Martha w dniu ślubu / kk.no

Po raz pierwszy spotkali się w 1904 roku u swoich wspólnych dziadków, gdy Martha miała trzy lata, a Olav roczek. Król Olav powiedział po latach spodobała mi się od kiedy po raz pierwszy spotkaliśmy się w tak zwanym "dorosłym życiu". Para zaręczyła się w 1928 roku, kiedy to Olav reprezentował Norwegię na IO w Holandii. Zorganizował krótką wycieczkę do Belgii, gdzie oświadczył się Marthcie. Para ogłosiła zaręczyny w styczniu 1929 roku. Ślub odbył się w katedrze w Oslo zaledwie dwa miesiące późnej, 21 marca 1929 roku. Zaślubiny pary były pierwszym królewskim ślubem w Norwegii po 340 latach. 

W 1930 roku Martha i Olav zamieszkali  w sielankowej scenerii Skaugum w Asker (obecnej rezydencji księcia Haakona i księżnej Mette-Marit). Swój wolny czas spędzali dekorując swój dom . Niestety Skaugum spaliło się w ciągu trzech godzin, w maju tego samego roku, dokładnie kiedy skończyli jego remont. Olavowi i niektórym pracownikom udało się uratować bezcenne przedmioty i kilka rzeczy przygotowanych dla dziecka, którego się spodziewali. Młodzi małżonkowie przenieśli się do Pałacu Królewskiego w Oslo, gdzie przyszło na świat ich pierwsze dziecko. Po kilku tygodniach spędzonych w Pałacu przenieśli się do Villa Victoria w Bygdøy, a stamtąd do białej, drewnianej willi Solbakken w innej części Oslo. Tam, w kwietniu 1932 r., księżniczka Märtha urodziła drugą córkę. Sześć miesięcy później, na 60. urodziny króla Haakona, Skaugum został odbudowany i był na tyle kompletny, aby rodzina mogła wrócić do domu. Para doczekała się łącznie trójki dzieci: księżniczka Ragnhild przyszła na świat w 1930 roku, Astrid dwa lata późnej oraz księcia Haralda (obecny król) w 1937 roku.

Wkrótce po ślubie księżniczka Märtha zaczęła pobierać lekcje języka norweskiego. Będąc wciąż nie niepewną swojej wymowy, rozmawiała ze swoimi dziećmi po szwedzku, ponieważ chciała, aby jej dzieci uczyły się tylko właściwego języka norweskiego. Księżniczka Märtha codziennie bawiła się ze swoimi córkami. Lubiła pracować w kuchni i cieszyła się z ogrodu. Towarzyszyła księciu Olavowi w wielu obowiązkach reprezentacyjnych. Para książęca podróżowała po całej Norwegii, aby dowiedzieć się, jak ludzie radzą sobie w trudnych czasach. W 1934 roku odwiedzili najbardziej wysunięta na północ część Norwegii. Niespodziewana tragedia uderzyła w księżniczkę Märthę w 1935 roku, kiedy jej młodsza siostra, królowa Astrid z Belgii, zginęła w wypadku samochodowym. Obie siostry były ze sobą bardzo blisko, a król Olav powiedział późnej, że jego żona potrzebowała ponad dziesięciu lat, aby  oswoić się ze stratą. Nie sądził jednak, że kiedykolwiek naprawdę pogodziła się ze śmiercią siostry. Dwa lata później Martha miała wypadek samochodowy. Mogło się to bardzo źle skończyć, ponieważ była blisko terminu narodzin jej trzeciego dziecka, a towarzyszyły jej dwie córki. Jednak wszystko skończyło się dobrze, a 21 lutego 1937 r. Martha spełniła jedno z obowiązków przyszłej królowej - urodziła następcę tronu.

Rodzice angażowali się w wychowanie swoich dzieci, bawili się z nimi, kiedy  tylko mieli czas, i brali udział we wszystkich przyjęciach urodzinowych. Królowa Maud urządzała w Bygdøy Kongsgård przyjęcia urodzinowe księżniczki Ragnhild. Zaprosiła przyjaciół Ragnhildy, wnuki swoich przyjaciół, dzieci przyjaciół Olafa i Marthy oraz dzieci personelu. W rezultacie małe księżniczki zostały w zamian zaproszone na kilka przyjęć urodzinowych. Księżniczka Astrid pamięta, że ich matka towarzyszyła im na każdej imprezie urodzinowej, na którą zostali zaproszeni przed wojną. Kiedy królowa Maud zmarła w 1938 r., księżniczka Märtha stała się pierwszą damą norweskiej rodziny królewskiej, co oznaczało podjęcie dodatkowych obowiązków. Märtha była patronką wielu norweskich organizacji, w tym norweskiego stowarzyszenia skautek.

W 1939 r. Olav i Märtha odbyli długą podróż przez Stany Zjednoczone. Spotykali się z tłumami wszędzie, gdzie się udali. Odwiedzili prezydenta Roosevelta w jego domu w Hyde Parku. Martha uczestniczyła również w lunchu na jej cześć w hotelu w Chicago, który był wypełniony po brzegi. Media podążały za nimi wszędzie i zadawały niezliczone pytania. Księżniczka powiedziała komuś na lunch pod koniec podróży: Następnym razem, gdy ktoś zapyta, co najbardziej lubię w tym kraju, powiem, że mojego męża. W Stanach Zjednoczonych zostali przyjęci do Plemienia Czarnej Stopy. Książę Olav otrzymał imię "Three Stars" a księżniczka Märtha stała się "The Medicine Pipe". Podczas pobytu w Stanach Zjednoczonych ich dzieci spędzały lato z dziadkiem, królem Haakonem. Monarcha wykorzystał tę okazję, do zmiany fryzury księcia Haralda na nową, bardziej "męską", skutecznie uwalniając chłopca od jego długich blond loków. Księżniczka Martha nie była zbytnio zadowolona, ​​kiedy wróciła do domu, ale musiała zadowolić się myślą, że urocze włosy jej synka wkrótce odrosną. Po powrocie ze Stanów Zjednoczonych Martha rozpoczęła naukę pierwszej pomocy i odegrała aktywną rolę w tworzeniu nowej, norweskiej organizacji dla kobiet do której dołączyły wszystkie główne organizacje kobiece. Została wybrana na prezydenta nowej organizacji, która otrzymała nazwę "The Women's Work Help". Kobiety przygotowywały się tam na najgorszy scenariusz, ponieważ sytuacja w Europie po wybuchu wojny w 1939 roku stopniowo się pogarszała.
 
Matka była pod wieloma względami była centralnym elementem rodziny. Była tak opiekuńcza i bliska, radosna i pełna miłości. Nigdy nie była dla nas zbyt zajęta, zawsze poświęcała nam czas, wspominała księżniczka Astrid w książce "Kobieta wśród królów" (2007) Czy matka mogłaby być inna, prawdę mówiąc, była to dla niej przyjemność. Miała wspaniałą cierpliwość. Jedyną rzeczą, która potrafiła ją rozgniewać było doświadczanie niesprawiedliwości. Wtedy bardzo się denerwowała. I nie ma wątpliwości, że cierpliwość księżniczki została wystawiona na próbę wiosną 1940 roku. 9 kwietnia 1940 r. Niemcy dokonały inwazji na Norwegię. Rodzina królewska zdołała uciec z Oslo. Zdecydowano, że księżniczka Martha pojedzie z dziećmi do Szwecji. Najpierw zatrzymali się w Sälen, po drugiej stronie granicy, gdzie spotkała się z nimi księżna Ingeborg, która miał pomóc im w dotarciu do Sztokholmu. Jednak pobyt w Szwecji na stałe nie był bezpieczny. Wizyty w mieszkaniu księcia Carla i księżnej Ingeborg nie były bezpieczne, bowiem po drugiej stronie ulicy znajdowała się ambasada Niemiec. Pojawiły się również obawy dotyczące lojalności reszty szwedzkiej rodziny królewskiej. Wydawało się, że Niemcy mogą wykorzystać księcia Haralda jako dźwignię, by pozbawić króla Haakona korony i na tronie obsadzić jego małoletniego wnuka, aby uspokoić obawy Norwegów. Na szczęście prezydent Roosevelt zaproponował im azyl w Stanach Zjednoczonych, który przyjęli. Księżniczka Martha z dziećmi weszła na pokład "American Legion" i przez Atlantyk udała się w bezpieczne miejsce jakim była Ameryka Północna. Książę Olav w końcu dotarł do Londynu z ojcem, królem Haakonem (1872-1957). Para nie widziała się przez dwa lata, także dzieci przez ten czas nie widziały swojego ojca. Rodzina spotkała się dopiero w 1942 roku na amerykańskiej ziemi. Książę Olav przy okazji prowadził rozmowy na temat trwającej walki o wyzwolenie Norwegii. Mieli się spotkać ponownie w 1942 roku w Londynie i w Kanadzie w 1944 roku. Księżniczka zaprzyjaźniła się z Franklinem D. Rooseveltem i jego żoną. Najpierw wraz z dziećmi zamieszkała w Waldorf-Astoria w Nowym Jorku. Później przenieśli się do Waszyngtonu i domu w stanie Maryland, gdzie osiągnęli codzienną rutynę. Przez lata spędzone w Ameryce księżniczka Martha pracowała bez wytchnienia na rzecz wolnej Norwegii. Pomagała Norwegom, którzy uciekli z kraju i starała się jak najlepiej promować Norwegię. Norwescy członkowie rodziny królewskiej byli stałymi bywalcami w Białym Domu i na norweskim obozie szkoleniowym, który nosił pasującą nazwę - Mała Norwegia. Martha była również zaangażowana w ruch Norweskiego Czerwonego Krzyża w Stanach Zjednoczonych. We wrześniu 1942 roku wygłosiła słynne przemówienie do ludzi przybyłych do Stanów w obliczu wojny. 8 maja 1945 r. wreszcie minął pięcioletni koszmar, a rodzina mogła ponownie wrócić na norweską ziemię. Dla księcia Haralda, który w 1945 roku skończył osiem lat i, była to pierwsza wizyta w ojczyźnie po latach. Nie doświadczyłem królewskich przywilejów, w moich własnych oczach, dopóki nie powróciłem do domu w Norwegii w 1945 roku. Ale ponieważ dorastałem w rodzinie królewskiej, wyssałem to z mlekiem matki, powiedział król Harald w wywiadzie dla VG. 9 maja księżniczka Martha  przeleciała przez Atlantyk do Wielkiej Brytanii. Dzieci leciały w dwóch oddzielnych samolotach -  dwie księżniczki w jednym, a książę w drugim, 20 maja. W Londynie przyłączyli się do króla Haakona i razem popłynęli do Norwegii na pokładzie brytyjskiego statku. Król Haakon i księżniczka Martha nie zważali na pogodę i 6 czerwca 1945 roku  stali we mgle powracając do Norwegii. Rodacy uznali pracę i wysiłki Marthy na rzecz ojczyzny w trakcie II Wojny Światowej. Kiedy wróciła do Norwegii, została przyjęta jako bohaterka i została nazwana matką narodu. Losy Norweskiej Rodziny Królewskiej i księżniczki Marthy w trakcie II WŚ zostały przedstawione w filmie "Wybór króla" z 2016 roku.

Księżniczka Martha z dziećmi w dniu chrztu księcia Haralda w 1937 roku. / Gyldendal Norsk Forlag/KF-arkiv / snl.no

Książęca para sfotografowana podczas jednego ze spotkań w trakcie IIWŚ / kk.no

Księżniczce było dane spędzić w Norwegii jedynie dziewięć lat. Zmarła w 1954 roku po długiej chorobie. Märtha i ja świętowaliśmy naszą srebrną rocznicę ślubu zaledwie na trzy dni przed ponownym przyjęciem jej do Rikshospitalet. To była choroba wątroby, która znowu powróciła. Ale doświadczyła tego dnia, długo rozmawialiśmy przed snem. Moja żona opuściła nas w nocy z 4 na 5 kwietnia 1954 roku. Dla mnie była to bardzo, bardzo duża strata. Właściwie dla nas wszystkich. Mój ojciec, który był zarazem jej wujem, bardzo ją kochał, powiedział Olav w wywiadzie przeprowadzonym w latach 80-tych. Byliśmy w środku życia, myśleliśmy, że zostało nam jeszcze dużo więcej czasu razem. Obchody srebrnej rocznicy ślubu były bardzo huczne. Podczas jednej z kolacji z tej okazji książę Olav wygłosił niezwykle wzruszające przemówienie skierowane do swojej ukochanej żony, którym wzruszył do łez wszystkich obecnych. Już następnego dnia Martha zapadła w śpiączkę, przebudziła się kilka dni później, jednak jej stan był bardzo ciężki i zmarła 5 kwietnia w wieku 53 lat.

Ljusnes/Nasjonalbiblioteket /snl.no

Olav i Martha z dziećmi w 1953 roku / kk.no

Trumna z ciałem księżniczki Marthy znajduje się w królewskim mauzoleum w pałacu Akershus w Oslo. Posąg Marthy, wykonany przez Kirsten Kokkin, został postawiony w Norweskiej Ambasadzie w Waszyngtonie w 2005 roku. Jego kopię odsłonięto w parku zamkowym w Oslo w 2007 roku. Król Olav opłakiwał swoją żonę do końca życia. Trzy lata po jej śmierci zasiadł na tronie Norwegii. Kiedy królowa Maud zmarła w 1938 r., Martha miała być następną królową Norwegii. Jednak jej przedwczesna śmierć sprawiła, iż Norwegia czekała na kolejną królową do 1991 roku, kiedy to król Harald wstąpił na tron.